Binnen 5 minuten weet je alles over Kerstmis in de Provence

De heilige Barbara is de beschermheilige van de mijnwerkers en pyrotechnici, met als naamdag 4 december. Echt veel heeft ze niet te maken met de Provençaalse kersttraditie om in de adventstijd graankorrels te laten ontkiemen. Maar het is nu eenmaal op 4 december dat mensen korrels graan, bonen of zaden op drie laagjes natte stof leggen.

Wie de doekjes goed vochtig houdt, heeft dan op 24 december een bordje met frisse, stevige groene kiemen in huis. Deze kiemen symboliseren het verlangen naar welvaart, zoals in oude rituelen ontkiemende zaden werden gezien als voorbodes van overvloedige oogsten. Tegenwoordig is het misschien vooral een manier om kinderen te laten hopen op een kerst vol cadeaus!

De populariteit van de santons begon in 1803, toen een inwoner van Marseille een uitgebreide reeks kleifiguurtjes op de markt bracht. De santoun - kleine heiligen - vielen zeer in de smaak en werden al snel gebruikt om kerststalletjes mee te versieren. Maria en Jozef, de os en de ezel, een herder met zijn schapen, een visvrouw: er zitten Bijbelse personen tussen, maar ook figuren uit het Provençaalse dorps- en boerenleven en bedenksels als Boufarèu, een engel die de weg wijst naar de stal van Bethlehem. Vooral de santon-makers van Aubagne zijn beroemd. Ze zijn net als alle andere santons overal op de traditionele kerstmarkten in de Provence te koop, en zeker in Marseille: nog altijd de onbetwiste hoofdstad van de santons.

Vers grijs mos om het ruige landschap te verbeelden, takjes tijm die olijfbomen voorstellen, aluminiumfolie om een riviertje van te maken: wanneer Kerstmis aanstaande is, gaat men in vele Provençaalse huizen zeer creatief aan de slag om een mooie kerststal te knutselen. Met behulp van santons wordt hierin de geboorte van Jezus uitgebeeld. Het babyfiguurtje zelf wordt net na middernacht, in de eerste minuten van Eerste Kerstdag in het kribje gelegd. De Wijzen uit het Oosten verschijnen pas op 6 januari - Driekoningen - met hun gulle gaven.

Volgens de traditie wordt de kerststal pas afgebroken op 2 februari, een datum die le chandeleur wordt genoemd: het zou de dag zijn waarop Jezus werd gepresenteerd in de tempel van Jeruzalem. Toegegeven, de kerststal bestaat niet alleen in deze regio, maar in de Provence is de traditie wel extra mooi!

Le Gros Souper: bijzonder is dat deze late maaltijd op kerstavond traditioneel bestaat uit vetarme gerechten zonder vlees. Toch gaat het om een rijk voorziene tafel met drie, zes of negen gangen.

Volgens de puristen met in ieder geval slakken, de vissen kabeljauw en harder en de groenten kardoen en bleekselderij. De tafel moet worden gedekt met drie witte tafelkleden, als verwijzing naar de heilige drie-eenheid. Op tafel ook de schaaltjes met het gekiemde graan van de heilige Barbara en - vanaf het begin van de maaltijd in beeld - de dertien traditionele nagerechten.

Dit aantal is een verwijzing naar Jezus en zijn twaalf apostelen. Welke desserts het moeten zijn staat niet precies vast, maar onmisbaar zijn de mendiants: chocoladekoekjes bezaaid met noten en gedroogde vruchten die symbool staan voor vier kloosterordes (rozijnen voor de Augustijnen, hazelnoten voor de Karmelietessen, gedroogde vijgen voor de Franciscanen en amandelen voor de Dominicanen). Ook dadels, zwarte en witte noga, anijskoek (gibassié), vers en gekonfijt fruit horen erbij. Verder zie je in Aix-en-Provence vaak lekkernijen als calissons en in Marseille de krokante navettes.

Lees meer over de traditie van dertien desserts (in het Frans)

In de meest rurale, met tradities doordesemde gebieden vindt nog altijd de cérémonie du pastrage plaats. Tijdens de nachtmis komen dan de herders uit de streek in processie naar de kerk om hun mooiste pasgeboren lammetje aan de kerkgemeenschap te schenken, onder begeleiding van fluit- en tamboerijnmuziek. Het lammetje wordt vervoerd in een wagentje dat is verlicht met kaarsen. In sommige plaatsen - zoals Saint-Martin-de-Crau - viert men dit feest in januari.

Soms wordt tijdens de kerstnachtmis in de Provence een pastorale opgevoerd: een toneelstuk over de gebeurtenissen tijdens de allereerste kerstnacht, waarbij wordt gezongen en gesproken in het Provençaals. Net alsof de santons uit de kerststal tot leven komen!