Fietsen over de Chemin des Dames in Noord-Frankrijk

Op naar het noorden van Frankrijk. Ons doel is Braye-en-Laonnois, een gehucht gelegen aan de Chemin des Dames. Deze departementale weg, die officieel met het nummer D18CD wordt aangeduid, kreeg lang geleden de naam ‘Weg van de Koninklijke Dames’. Dat gebeurde nadat Lodewijk XV opdracht had gegeven de landweg van een steenlaag te voorzien. De Franse koning verordonneerde deze upgrade omdat zijn dochters Adélaïde en Victoire regelmatig dit traject volgden wanneer ze vanuit Parijs per koets naar hun gouvernante bij Vauclair reisden. En ja, die meisjes mochten natuurlijk niet met hun sjieke schoentjes en mooie jurkjes vast komen te zitten in de klei. Grijze klei van de meest zuigende soort. Zuigend maar voedzaam; niet toevallig worden hier vandaag de dag volop suikerbieten verbouwd.

‘Klei van de meest zuigende soort.’

Wat de Chemin des Dames zo extra mooi maakt is de omstandigheid dat ze de kam van een heuvelrug volgt. Een kam die op sommige plekken meer dan 200 meter hoog is, waardoor je vaak een fantastisch en onbelemmerd uitzicht hebt. Ook in tijden van oorlog. De heuvelrug vormt bovendien een ideale, natuurlijke barrière. Met als tragisch gevolg dat door haar strategische ligging de meest gruwelijke oorlogen zijn gevoerd.

Even wat geschiedenis. Het was al raak in 57 voor Christus. Toen zaaiden de manschappen van Cesar dood en verderf. Dik 500 jaar later kwam Clovis, een jonge Frankische hoofdman, met zijn leger hier een robbertje vechten. En in 1814 ging Napoleon hier te keer. De laatste oorlog was meteen het bloedigst. Tot dan toe.

Vanaf september 1914 bezetten de Duitse troepen de heuvelrug. In de vier jaren die volgden, vielen langs de dertig kilometer lange weg driehonderdduizend doden. Oftewel tien doden per meter. De meesten waren militairen, maar ook heel veel burgers kwamen om in het geweld. Complete dorpen werden van de kaart geveegd. Van alle Franse departementen is het departement Aisne in de Eerste Wereldoorlog het zwaarst getroffen.

Kortom, een gruwelijke geschiedenis die inmiddels heel ver weg lijkt. Sterker nog, het is alsof de oorlogen nooit hebben plaatsgevonden. Het landschap is als een vredig sprookje. Fietsend over de heuvel, kijk ik onbelemmerd tot aan de horizon. Onafzienbare bieten- en tarwevelden vullen het uitzicht.

‘Het is alsof de oorlogen nooit hebben plaatsgevonden. Het landschap is als een vredig sprookje.’

Daar waar de heuvels een knik maken, groeien plukjes bos. Het is alsof de bomen beschutting zoeken in de aarden oksels. De verlatenheid is maximaal. De bebouwing beperkt zich tot een enkele boerderij. Het is er onwerkelijk stil, zeker voor iemand die uit Nederland komt: bij ons is er nergens meer een plek te vinden waar uitsluitend de natuur de lucht laat trillen.

Als je je realiseert waarom het hier zo heerlijk stil en verlaten is, zou je ook in een zwaarmoedige bui kunnen schieten. Maar de schoonheid van het landschap absorbeert bij voorbaat elke negatieve gedachte. De smalle wegen fietsen heerlijk; er is nauwelijks verkeer. De herbouwde dorpen zijn zo bekoorlijk dat elke associatie met oorlogsgeweld onzinnig lijkt. Wat is hier gebeurd?

De Caverne du Dragon geeft enkele antwoorden. Het is een museum dat boven op een labyrinth van kalksteengrotten staat. Hier schuilden ooit Duitse, Franse en Amerikaanse soldaten. We melden ons voor de officiële rondleiding waardoor we nog meer leren over de wreedheden van de oorlog. Foto’s, voorwerpen en een film maken het beeld nog scherper van wat hier ooit gebeurd is.

Minstens zoveel indruk maken de namen en leeftijden op de ontelbare kruisen, langs de Chemin des Dames. Duizenden jonge jongens stierven hier. Waarschijnlijk nog voordat ze aan hun eerste verkering waren toegekomen.

We fietsen naar het Plateau de Californie waar Noël Genteur ons rondleidt. Noël is boer en voormalig burgemeester van Craon. Het nieuwe Craon wel te verstaan, want van het geboortedorp van zijn grootvader resten alleen nog hoopjes puin en een verwoest dorpskerkhof. Terwijl we de namen op de grafzerken proberen te ontcijferen vertelt Noël dat de aarde hier zeker 100.000 soldaten opslokte die nooit zijn teruggevonden.

Vanaf een uitzichttoren overzien we het slagveld. Het is meteen duidelijk hoe kansloos de Franse infanteristen waren. Ze kregen het bevel de heuvel op te klimmen, tegen de kogelregens in van de Duitsers. Wie weigerde riskeerde executie. Dat de gefusilleerde jongens honderd jaar later nog altijd als ‘muitende militairen’ geboekstaafd staan, frustreert Noël nog elke dag.

Via dorpjes als Oulches-la-Vallée-Foulon, Jumigny en Paissy slingeren we door de Franse kant van deze voormalige oorlogszone. Verkeer ontbreekt en de dorpen zijn, zoals vaker in Frankrijk, uitgestorven. De grijze, betonnen kerken, steevast in art-decostijl, verraden dat ze rond 1920 zijn herbouwd.

Er zit wel een minnetje aan het fietsen door deze verlatenheid. Winkels en horeca ontbreken nagenoeg. De buurtsuper in Bourg-et-Comin is vaker dicht dan open. En café L’Escale zal niet snel de gastvrijheidsprijs winnen.

Gelukkig liggen er wel een aantal Chambres d’hôtes en Gites de France nabij de Chemin des Dames. Wij kiezen onze uitvalbasis bij Kaczmarek in Braye-en-Laonnois. Gastheer David kookt niet alleen voor ons, hij tipt ons ook over het grottenstelsel Froidmont dat in geen enkele toeristische folder vermeld staat. De buurman heeft de sleutel. De volgende dag bereiken we via een steile, stalen trap de grotten. We krijgen een privérondleiding door een voormalige steengroeve die in de middeleeuwen het kalksteen leverde voor onder andere de kathedraal van Laon (mooie stad, aanrader!).

Hier en daar slingeren flessen, verroeste drinkbekers en gereedschappen rond als stille getuigen van de manschappen die hier opgesloten zaten. Dat Duitse, Franse en uiteindelijk Amerikaanse soldaten elkaar afwisselden, komt doordat de frontlinie regelmatig verschoof. Enkele soldaten kerfden tijdens hun verblijf driedimensionale afbeeldingen in de muur. Vele anderen schreven hun naam in de muur of maakten een tekening. We zien honderden ‘kunstwerkjes’ van de Duitse en Franse soldaten op de mergelwanden. Aan het eind van de oorlog streden ook Amerikanen mee met de Fransen. Een inventarisatie bracht aan het licht dat de laatste groep de meeste fresco’s heeft gemaakt.

Eenmaal buiten worden we weer omringd door een landschap dat alleen maar vrede en lieflijkheid uitstraalt. Het nodigt ons uit om nóg meer fietskilometers te maken en te genieten van de vrijheid die juist op een fiets zo extra intens is. Frankrijk fietst ook hier fantastisch. Niemand houdt ons tegen.